Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, ülkemizle ABD arasında son günlerde ortaya çıkan vize krizinde sorumluluğu Ankara’daki ABD Büyükelçisi John Bass’ne yüklemekte ve ABD yönetiminin, Büyükelçi’nin görüşlerini temel alarak bu krizi yarattığını ileri sürmektedir. Cumhurbaşkanı’nın bu görüşünün öncelikle diplomasinin ilkelerine ve uygulamalarına dayanmadığını belirtmek isterim.

Uluslararası ilişkilerin büyük ölçüde meslekten diplomatlar tarafından yürütüldüğü günümüzde de kabul gören bir olgudur. Ancak diplomatlar, mesleklerini yurtdışında yürütmek durumunda olan kamu görevlileridir. Onları ülkelerindeki öteki meslek gruplarından ayıran başlıca özellikler, yabancı dil bilgileri ile yabancı kültürlere olan yakınlıklarıdır.

KENDİ BAŞINA BUYRUK DEĞİLDİR

Önceden olduğu gibi günümüzde de diplomatların temel yükümlülüğü, “ulusal çıkar”ı geliştirmek ve savunmaktır. 15. yüzyılda Venedikli bir büyükelçi olan Barbaro’ya göre bir büyükelçinin ilk görevi, kendi devletinin korunması ve genişletilmesi amacına yönelik olarak düşünmek, önerilerde bulunmak, konuşmak ve eylemde bulunmaktı. Küreselleşme sürecini yaşadığımız çağımızda da, bir büyükelçinin bu görev tanımlamasında öze ilişkin bir değişiklik olmadığını söyleyebiliriz.

Diplomasi, uzmanlık bilgisi gerektiren ve deneyime dayanan bir meslektir. Bu nedenledir ki, diplomasi alanında yeterli bilgiye ve deneyime sahip olmayan politikacıların tek başlarına diplomasiyi yürütmelerine olanak tanınmamalıdır.

Günümüz diplomasisinde politikacılar da diplomat rolünü üstlenebilmekte ve özellikle yurtdışında gerçekleştirilen uluslararası toplantılarda ya da doruk görüşmelerinde bizzat bulunabilmektedir. Ancak bu görev ve yükümlülüğü üstlenirken politikacılar, her zaman toplantının ya da zirvenin yapılacağı yerdeki diplomasi temsilcisinin görüşlerini almakta ve yapacağı değerlendirmeleri bu görüşler üzerine inşa etmektedir.

Yurtdışında görev yapan diplomatlar, başta büyükelçiler olmak üzere, öncelikle devletlerini atandıkları ülkeler nezdinde temsil etmekle yükümlüdür. İkinci olarak diplomatlar, atandıkları devletlerle kendilerini atayan devletler arasında iletişimi kurmakla görevlidir. Bunlar, atandıkları ülkelerde kendi hükümetlerinin verdikleri yönergeler çerçevesinde hareket ederler ve kesinlikle kendi başlarına buyruk kararlar alamazlar. Bu yola başvurdukları takdirde devletleri tarafından görevlerine son verilir.

HÜKÜMETLERİNE DANIŞMANDIR

Diplomatlar, kendilerini bu görev atayan devletlerle bulundukları devletler arasındaki ekonomik, mali ve kültürel ilişkileri geliştirmekle yükümlüdür. Bu görevi yerine getirirken de diplomatlar, ancak hükümetlerinin kendilerine tanıdığı haklar ve yetkiler çerçevesinde hareket ederler.

Günümüzde basın ile diplomasi arasında çok yakın ve sıkı bir bağ bulunmaktadır. Gazete haberleri, diplomatların atandıkları ülkelere ilişkin topladıkları bilginin temel kaynağını oluşturur. Diplomatlar, atandıkları devlete ilişkin bilgi toplamada başka kaynaklara da başvurabilirler.

Şu husus unutulmamalıdır ki diplomatlar, hükümetlerine dış politika kararlarının alınmasında yalnızca danışmanlık rolünü oynarlar, çünkü atandıkları ülkeleri en iyi ve yakından tanıyan kişiler olmaları nedeniyle, söz konusu ülkelere ilişkin kararlar alınırken hükümetler, öncelikle bu devletler nezdindeki diplomasi temsilcilerinin görüşlerine başvurur.

KARAR ABD YÖNETİMİNİNDİR

Önümüzdeki somut örneğe dönmek istersek; ABD yönetimi, Türkiye’ye ilişkin dış politikasını saptarken, Ankara’da görevli büyükelçisinin görüşlerini tabii ki değerlendirecektir; ancak altını çizmem gerekir ki, Türk-ABD ilişkileri konusunda karar almak yalnızca ABD yönetiminin yetkisindedir. Bu nedenledir ki, Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından iki devlet arasındaki vize sorununda yükümlülüğün öncelikle ABD Büyükelçisi’nın sırtına yüklenmesi, diplomasi mesleğinin ilkelerine ve kurallarına ters düşmektedir.

Cumhurbaşkanı’nın, Türk-ABD ilişkilerinin seyrine ilişkin bir açıklama yapmadan önce, dış politika alanındaki danışmanlarının ya da Dışişleri Bakanlığı üst düzey memurlarının görüşlerini alması, diplomasi gibi son derece hassas bir alanda vahim hataların ve değerlendirmelerin yapılmasına engel olabilirdi.