İster adı parlamenter demokrasi veya başkanlık sistemi, ister ise Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi olsun, demokratik bir yapının sağlıklı bir şekilde tesisi için; kuvvetler ayrılığı ilkesi önem arz etmektedir.

DR. ÖNDER EGE

Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından gündeme getirilen yeni ve sivil bir anayasa ile muhalefetin parlamenter sisteme dönülmesi talepleri nedeniyle anayasa tartışmaları gündemden düşmüyor. Bu çerçevede, MHP’nin ardından Ak Parti de bir taslak hazırladığını kamuoyuna duyurdu. İktidar ve muhalefetin hazırlamış oldukları taslakların ayrıntıları kamuoyu ile paylaşıldıkça tartışmaların artacağı bekleniyor. Kanaatim odur ki, yeni anayasada anayasacılığın temel prensiplerine yer verilmesi ve hangi kıstaslara göre istisnai hükümlerin düzenleneceği hususu, sistem tartışmalarından daha önemlidir. Bu nedenle, “parlamenter sistem daha demokratiktir”, “başkanlık sistemi Türkiye için uygun değildir” gibi saptamaların hukuki bir temeli bulunmadığını düşünüyorum. Unutulmamalıdır ki, Türkiye’nin parlamentarizm geleneği Osmanlı’dan başlayarak sürekli darbe ve darbe teşebbüsleri ile anılagelmiştir. Öte yandan, 1961 yılından itibaren yaşanan verimsiz koalisyonlar, milletvekili transferleri ve yasama faaliyetinde yaşanan sıkıntılar da ayrı bir realitedir.

KUVVETLER AYRILIĞI
İster adı parlamenter demokrasi veya başkanlık sistemi, ister ise Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi olsun, demokratik bir yapının sağlıklı bir şekilde tesisi için; “kuvvetler ayrılığı” ilkesi önem arz etmektedir. Kuvvetler ayrılığı kavramı, yasama, yürütme ve yargı güçlerinin birbirinden ayrılmış oldukları bir devlet yönetim modelini ifade eder. Özellikle, Başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinde yasama ve yürütmenin birbirinden ayrılması; her iki organın birbirini karşılıklı denetleyebilmesi açısından genellikle yararlı kabul edilir.

MECLİSİN YASAMA VE DENETİM YETKİSİ
MHP’nin 100 maddeden oluşan anayasa taslağında; kanun yapımında, milletlerarası antlaşmaların onaylanmasında ve sona erdirilmesinde, bütçenin kabul edilmesinde, anayasal kurum ve kuruluşlara üye seçmede, meclis soruşturması açılmasında TBMM’nin yetkileri güçlendirilmiştir. Ak Parti’nin 128 maddelik anayasa taslağında da bakanların TBMM’de milletvekillerinin sorularına yüz yüze cevap vermesini düzenleyen bir maddenin olduğu kamuoyuna yansımıştır. Kanaatimce, yasamanın yürütme karşısında denetim yetkisinin bir şekilde arttırılması başkanlık sisteminin özüne uygun olacaktır.

HUKUK DEVLETİ
Hukuk devleti anayasal demokratik bir sistem için vazgeçilmezdir. Yasama ve yürütme arasında önemli bir denge işlevi gören yargının bağımsız ve tarafsız olması ise hukuk devletinin bir gereğidir. Hukuk devletinin gereği olarak kanunların ve kararnamelerin; anayasal sınırlar içinde, kamu yararı amacına yönelik, genel, objektif, hakkaniyet prensibine uygun ve adil olması gerekmektedir. Dolayısı ile hukuk devletinin temeli, kural olarak, kamunun bütün işlem ve eylemlerinin bağımsız yargı organları tarafından denetlenmesidir.

YARGI BAĞIMSIZLIĞI
Temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması bağımsız ve tarafsız bir yargı ile mümkün olabilir. Kuvvetler ayrılığı ilkesinin bir gereği olarak yargı organının kuruluş ve işleyişine diğer organların müdahale edememesi gerekmektedir. Bu nedenle, mevcut Anayasa madde 9 ve madde 138 hükümleri yeni anayasada da korunmalı ve geliştirilmelidir. Ancak, yargının kurumsal bağımsızlığı ile birlikte hâkimlerin bireysel bağımsızlığının da sağlanması önemlidir. Adalet Bakanı Abdulhamit Gül de 10.11.2020 tarihindeki TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunu toplantısında, “Yargı Reformu Strateji Belgesi” ve “İnsan Hakları Eylem Planı” gibi temel politika belgelerinin nihai hedefinin hukukun üstünlüğünü güçlendirmek olduğuna dikkat çekmişti. Gül, 12.03.2021 tarihinde ise hâkimlere; “Hukukun, vicdanın ve Anayasanın dediğine itibar edeceksiniz”, tavsiyesinde bulunmuştu. Gerçekten de hukukun nazari ve tatbiki olarak bir bütün olduğu göz ardı edilmemelidir.

ANAYASA DEMOKRASİYİ GÜÇLENDİRMELİDİR
Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir. Devletin temel ve değişmez niteliklerinin korunacağı aşikâr olan yeni anayasada kuvvetler ayrılığı ve hukuk devleti kavramlarına yönelik düzenlemelerin bulunması, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde başkanın karar alırken ve değişiklikleri ivedilikle işleme koyarken, hukuken daha etkin olmasını sağlayacaktır. Böylelikle yeni anayasal düzende, soyut sistem ve yetki tartışmalarından ziyade, ülkenin sorunlarına çözüm aranması çabaları ile sonuç odaklı yaklaşımların artacağını umuyorum.