Kısa bir süre önce, dünyamızdan yaklaşık 30 milyon ışık yılı kadar yakınlıkta (!) olan yeni gezegenlerin bulunması haberi yankılanmıştı.   Hasbelkader, biz de AK-ŞAKA köşesinde bu muştuyu sizlerle paylaşmıştık.

NASA tarafından öte-dünyalar (exoplanet) olarak tanımlanan ve Samanyolu içerisinde yer alan Trappist-1 yıldızının yörüngesinde önceleri üç tanesi saptanmış olan yeni gezegenlerin aslında yedi adet olduğu anlaşılmıştı.  İlk bulguların karasal yapılı olduğunu gösterdiği bu yeni gezegenlerin su ve oksijen içerebileceği haberi yaşanacak yeni bir mekân mı bulunuyor güzellemesi ile bizlere ulaştırılmıştı.   Bekleyip göreceğiz.

Dünya bilim insanlarının gökyüzüne olan ilgisini görünce, acaba bizim topraklarda da böyle bir uğraşısı olanlar oldu mu diye düşünenlerimiz olmuştur.  Bu soruyu yanıtlamak üzere, gök bilimi ile uğraşmış iki kişiyi sizlerle buluşturmak istedim.  Tabii, tarihten bir yaprak kıvamı ile okuyunuz.

Asıl ismi Ali bin Muhammed olan Ali Kuşçu, 1403 yılında Semerkand da doğmuştur.  Babası Timur Han’ın ve yakını olan bilim insanı Uluğ Bey’in kuş bakıcısı olduğundan, aile Kuşçu adı ile ünlenmiştir. 

Astronomi, matematik ve dil bilimi konulu eğitimini takiben, dönemin ünlü astronomu Uluğ Bey’in rasathanesine müdür olmuştur.  Çalışmalarını yaparken, 1449 yılında Hac ziyareti için çıktığı yolculukta, Akkoyunlu Sultanı Uzun Hasan’ın konuğu olmuş ve bilgisi ile onu etkilemiştir.   Uzun Hasan, bu bilim insanını Osmanlı Devleti ile olan sorunların çözümü için Fatih Sultan Mehmet Han’a sözcüsü olarak gönderir.  Fatih’in takdirini kazanan Ali Kuşçu, Ayasofya Medresesi müderrisi olarak atanır.

Burada astronomi üzerine yazdığı kitabını Fatih’e sunar.  Kitabın adı Risale-i Fil Fethiye olarak seçilmiştir.   Üç bölümlük eserin birinci kısmı gezegenleri, ikinci bölümü dünya ile ilgili bilgileri ve son kısmı ise karaların yüzölçümlerini ve ülkelerin birbirine uzaklığını içerir.

1474 yılında vefatı üzerine Eyüp’te toprağa verilmiştir.

Tarihimizin ikinci astronomi bilgini olan Müneccimbaşı Takiyüddin, büyük olasılıkla Abbasi Rönesansı kalıntısı bir bilim insanıdır.  Dönemin en görkemli rasathanesini kurmak üzere geldiği İstanbul da, Sultan III. Murad’ı ikna ederek on bin altın ödenek alır.  Padişahı ikna etmek için bir nevi takiyye yapmış ve yıldızların Padişah Efendimize neler söyleyeceğini aktarmak için rasathane kuracağını söylemiştir.

Tophane sırtlarına kurulur rasathane.  Gerekli alet ve edevatı kendisi tasarlamıştır.  Rasathane içeriğinde bir kütüphanede vardır.   Henüz teleskop olmadığından gözlemler çıplak gözle yapılmakta ve gündüze rastlayan araştırmalar için de bir derin kuyu kullanılmaktadır.

1577 yılında, çok parlak bir kuyrukluyıldız dünyaya yakın geçerken, Takiyüddin Efendi de bunu izlemektedir. 

Aynı tarihte de Danimarkalı gökbilimci Tycho Brahe de aynı kuyrukluyıldızı izliyordur.  Brahme, Kepler’e ve sonra da gelecek olan Galileo’ya el vermiş bir bilim insanıdır.

Bu gözlemler sonrası ortaya ilginç ve tarihi bir bilimsel kanıt çıkar; çünkü kuyrukluyıldız Ay uydusundan da uzaktadır.  Böylece Aristo söylemi olan aydan sonra gökyüzü biter savı çürütülmüş olur.

Bu kuyrukluyıldız, günümüzde ‘C/1577 V1’ olarak anılmaktadır.  Şu andaki yörüngesi ise Tycho Brahme’nin kayıt altına aldığı 24 gözlem noktası esas alınarak bulunabiliyor.   Aslına bakılırsa, Takiyüddin Efendi’nin gözlem notlarının daha sağlıklı olmuş olabileceği düşünülse de, bu konu karanlıkta kalmıştır.   Çünkü Osmanlı’nın bilim insanları için uyguladığı karabasan devreye girmiştir.

Padişah sorar Müneccimbaşına, kuyrukluyıldız neler söylemektedir diye.  Gariban Takiyüddin ise ülkeyi ve saltanatı büyük bir mutluluğun beklediğini söyler.   Tüm savaşların galibiyetle sonlanacağı müjdesini de ekler yanıtına.

O günler, Takiyüddin’in destekçisi olan Hoca Sadettin ile Şeyhülislam’ın arası açılmıştır.  Ki, 1578 yılında da İstanbul da veba salgını başlamıştır.  Şeyhülislam Efendi, padişaha ihbarda bulunur; Takiyüddin ve ekibi, yıldızlara bakmak bahanesi ile meleklerin bacaklarını dikizlemekte ve böylece veba uğursuzluğu payitahtı kasıp kavurmaktadır.

Padişah çok korkar ve emir buyurur; Rasathane derhal yıkıla!

1580 yılında Kaptan-Derya Kılıç Ali, Paşa, padişahın fermanı üzerine top ateşi ile rasathaneyi ve müştemilatını yıkar, dümdüz eyler.

Böylece de Osmanlı Devleti’nin ünlenmek üzere olan astronomi bilim insanı Takiyüddin Efendi, tarihten bir yaprak olarak bize ancak acı bir anı şeklinde kalır.

Kıssadan hisse:  “İyi sultanlar bilginlerle, kötü bilginler ise sultanlarla düşüp kalkarlar!”   (Nizam-ül Mülk).