Dünya kibrit kralı Hans Kruger, onu Çırağan Oteli'ne çağırmış. Kral dairesinde mükellef bir sofra hazırlanmış...

BURHAN CAHİT DOĞAN(*)

‘Gel Avrupa'nın herhangi bir kentinde sana villa tahsis edelim. Türkiye'ye göndereceğimiz kâğıtları sen seç, ton başına yüzde beş komisyonunu ve bin lira maaşını al, keyfine bak’ demiş. Mehmet Ali Bey bu teklifi derhal reddetmiş...

SEKA, diğer tüm Kamu İktisadi Teşekküller (KİT) gibi yalnızca fabrikalardan oluşmuyordu, okulları, camileri, sinema, tiyatro salonları, meslek okulu, sosyal tesisleri ile birer eğitim kurumlarıydı.

SEKA Akdeniz Müessesi de bunlardan biriydi. SEKA'lı olmak ayrı bir şeydir. Şimdi SEKA'ya emeği geçenler ya emekli, ya da mekan değiştirdiler. Ancak lojmanlarında yetişen çocuklarımızın arkadaşlıkları hiç bitmedi. Çünkü o çocuklar birer aile ortamında büyüdüler. Hemen hepsi iyi okullardan mezun oldular.

Şimdi torunum İzmit'e gelip SEKA'ya gitmek istediğinde, yok edilen fabrikaların yerine kurulmuş olan SEKAPark dedikleri ucubeye istemeyerek gidiyorum, gözlerim buğulanıyor... Selüloz kokusunu hissetmek istiyorum. Buhar kazanlarının gürültüsünü özlüyorum. Velhasıl SEKA' yı yok edenleri, vesile olanları kınıyorum...

18 NİSAN 1936

18 Nisan 1936 şu anda kimseye 'modern anlamda ilk Türk kâğıdının üretildiği gün' çağrışımını yapmamaktadır. Çünkü Türk kâğıtçılığı SEKA ile birlikte tarihin tozlu raflarına kaldırılmıştır.

Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları Genel Müdürlüğü, bir yandan kâğıt üretirken, fabrikalarının sayısını da çoğalttı, 50 yılda 10 devasa fabrikaya ulaştı, sonra duraklamaya geçti. 12 Eylül darbesinin Sorosçu çocukları, genişlemesine onay vermediler. SEKA'ya maliyetinin altında fiyatlarla kâğıt sattırdılar. Seçim kaybeden milletvekili adaylarına, diğer KİT'leri olduğu gibi SEKA yönetim kurullarını arpalık olarak kullandırttılar, işinin ehli mühendisleri, iktisatçıları yerlerinden ederken, başı secde gören tarikatçıları -işten anlamasalar dahi- yönetici yaptılar... Sonunda, suçu işçiye yükleyerek, SEKA'nın battığını ilan ettiler.

Ne acı ki, 2003'te SEKA'nın kapatılmasına, babalar gibi satılmasına, SEKA'da genel müdür vekilliği yapmış, Necmettin Erbakan'ın torpiliyle 1978'de tepeden inme genel müdür yardımcılığı görevine atanan Kemal Unakıtan, Maliye Bakanlığı döneminde karar vermiştir.

MEHMET ALİ BEY'İN ROLÜ

Cumhuriyet Türkiye'sinde selüloz ve kâğıt üretecek bir sanayinin kurulması fikrinin ortaya atılması ve kamuoyuna benimsetilmesi Mehmed Ali Kâğıtçı adı ile özdeşleşmiştir. 1899 yılında İstanbul Heybeliada'da doğan Mehmed Ali Bey, ilk ve orta öğrenimden sonra Darülfünun Fen Fakültesi'nden 1922 yılında kimyager olarak mezun oldu. Aynı fakülteden "medeniyat, umumi riyaziyat ve tıbbi kimya" sertifikaları alan Mehmed Ali Bey, 1923 yılında Kimya Enstitüsü'nde asistan olarak göreve başladı. Bir süre sonra arkadaşlarına Türkiye'nin kağıt fabrikasına şiddetle ihtiyacı olduğundan ve bu fabrikayı kuracağından bahsettiğinde, ona 'deli' gözüyle bakmalarına aldırmadı. Kağıtçı, Almanya'ya giderek Hannover Teknik Üniversitesi'nde kağıtçılık eğitimi aldı, bir yandan da kağıt fabrikasında işçi olarak çalıştı. Daha sonra Fransa'ya geçen Mehmed Ali Bey, Grenoble Üniversitesi Fen Fakültesi'nden 30 Temmuz 1927'de 'Yüksek Kâğıt Mühendisliği' diplomasını birincilikle aldı. Yurda döndükten sonra değişik görevlerde çalışırken, bir yandan da Türk Kâğıt Sanayisinin kurulması yönünde, değişik üniversitelerde konferanslar vermeye başladı.

Mehmed Ali Bey'i Türk kamuoyuna tanıtan ilk haber, İstanbul Sultanisi'nden edebiyat öğretmeni olan Hakkı Tarık (US)'ın gazetesi Vakit'te yer aldı. 'Türk gencinin Avrupa'daki büyük muvaffakiyeti' başlığıyla verilen haberde, Mehmed Ali Bey'in kâğıtçılığı öğrenmek için yaptıkları anlatılıyor, kendisinden sitayişle bahsediliyordu. Sonraları Mehmed Ali, aynı gazetede kâğıtçılıkla ilgili bir dizi makale yayınlamış, yazılarını 1928 yılında 'Selüloz ve Kâğıt: Selüloz ve Kâğıt Sanayisinde Tüketici Değil Üretici Olmalıyız' adlı bir kitapçıkta toplamıştır.

ÜRETİLEN İLK KÂĞIT

Mehmed Ali Bey'in bu girişimleri, yabancı birçok yatırımcının da iştahını kabartmış, Türkiye'de bir selüloz ve kağıt sanayisinin kurulması yönünde pek çok kuruluş müracaat etmiş, ancak muvaffak olamamışlardır. Mehmed Ali Bey'in çabaları Atatürk'ün dikkatini çekmiş, huzuruna çağırmış "Söyle bakalım çocuk. Bu ülkede gerçekten selüloz ve kâğıt üretimi mümkün mü?" diye sormuş. Mehmed Ali Bey olayı anlatmış, yabancılara ihtiyaç olmadığını, ülkede yerli kağıt üretmek için gereken hammadde kaynaklarının bulunduğunu söylemiştir.

Bunun üzerine Atatürk o zamanlar İktisat Vekili olan Celal Bayar'a Sümerbank'a bağlı olarak Selüloz ve Kağıt Sanayisinin kurulmasının plana alınmasının uygun olacağını ve Mehmed Ali Bey'e bu yönde tam yetki verilmesini söylemiştir.

Bunun üzerine Sümerbank'a bağlı Selüloz Sanayi Müessesesi kuruldu. Bu arada Mehmed Ali Bey yer tespiti için dolaşırken, ithalattan çıkarı olanlar, haberi Avrupa'ya uçurmuşlar. Dünya kibrit kralı Hans Kruger, onu Çırağan Oteli'ne çağırmış. Kral dairesinde mükellef bir sofra hazırlanmış. O, sofraya hiç bakmamış bile. Kruger denen sömürgeci ona "Bırak bu işleri. Gel Avrupa'nın herhangi bir kentinde sana villa tahsis edelim. Türkiye'ye göndereceğimiz kâğıtları sen seç, ton başına yüzde beş komisyonunu ve bin lira maaşını al, keyfine bak" demiş. Mehmet Ali Bey bu teklifi hemen reddetmiş, Kruger'e koca bir 'şamar' indirmiştir. Kruger onu ikna etmek için "Bari şu senin için hazırlattığım yemeği yeseydin" dediğinde, "Ben o yemekten bir lokma alsam, teklifinizi nasıl reddedebilirdim" demiştir.

Küçük cüsseli o büyük adamın, 14 Ağustos 1934 günü temelini İsmet İnönü ve Celal Bayar'la birlikte attığı kâğıt fabrikası içeriden ve dışarıdan yapılan tüm engellemelere rağmen 18 Nisan 1936 günü ilk kâğıdını üretmişti. Ertesi gün sabaha karşı büyük bir heyecanla Türk kâğıdına basılan Ulus gazetesini, Atatürk'ün huzuruna çıkartmıştır.

Büyük insan Mehmed Ali Kâğıtçı, ruhun şad olsun.

(*) SEKA'dan emekli Bilgi İşlem Daire Başkanı.