•Yetiştireceğimiz nesiller fiziği, kimyayı, biyolojiyi doğayla birleştirebilir ve insanlık yararına kullanabilirse, bundan ders alıyoruz demektir. Ama parayı teknolojiye emretmek, teknolojiyi de bilim ve sanata emretmek için kullanmaya devam edersek bulacağımız çözümler de bozulmalara yol açacaktır.

ŞADİYE ZEYNELOĞLU ÇELİK

Bu yılın mart ayı ortalarından itibaren yaşantımızı, alışkanlıklarımızı tümüyle değiştiren Kovid-19 virüsünü şimdiye kadar genellikle doktorlardan dinleyerek öğrenmeye çalıştık. Bu kez ise konunun farklı boyutlarını dinlemek üzere maskemizi takıp ziraat mühendisi ve ekosistem analisti Huriye Yıldız Kara’yı evinde ziyaret ettik. Hem Kovid-19’u konuştuk, hem de kendisinden “Mersin’de Birlik” için seri söyleşiler yapmak üzere söz aldık. Söyleşimiz soru-cevap şeklinde geçmediği için sizlere ara başlıklarla sunmayı uygun gördük:

‘AN, ON VE BİR’
“Türkçemizde an ve on köklerini çok önemli ve anlamlı bulurum. İçinde bulunduğumuz anı doğru anlayamazsak, nedenlerini sorgulayamazsak onamayız. Bir diğer önemli kök de birdir. Annem ‘bir araya getirmek, toplamak’ anlamında bir sözcük kullanırdı: Birlemek… Kütüphaneler dolusu bilgi biriktirmiş olabiliriz. Ama bilgilerimizi birleştiremezsek ve birlik içinde olamazsak da onamayız, onaramayız veya yanlış onarırız.”

Buraya nasıl geldik?

“Bizler uzun zamandır doğayla ve tarımla olan ilişkimizi tek taraflı olarak iptal etmiş bulunuyoruz. Bu nedenle Kovid-19’a, doğanın sigortası atmışken ve tarımdan bu kadar kopmuşken yakalanmış olmamız tesadüf değildir. 1970’li yıllardan beri dünyanın nereye gittiğini sorguluyoruz. Dünya bu kadar insanı taşır mı? Gıdamız yeterli mi? 1992’de gerçekleşen Rio Sözleşmesinde Hindistan temsilcisi “Eğer biz de Amerikalılar gibi yaşamaya kalkarsak, beş tane daha dünya gerekir” demişti. Ardından Milenyum 100 Yıl Eylem Planları yapıldı, binlerce sayfalık dokümanlar, bildiriler sunuldu. Bir zaman Ozon deliğini konuştuk, çözümler aradık. Bir ara Karbon canavarı diye bir şey yaratıldı. Oysa karbon canavar değil, bedenimizi oluşturan elementlerden biriydi. Ama tüm bu çaba ve araştırmalara rağmen büyük bir hızla bugünkü duruma geldik. Neden? Bunun cevabı, bilimin eksikliği değildir.”

KONTROL BİZDE DEĞİL
“1940-1970 arası tarımda uygulamaya sokulan Yeşil Devrim’den sonra üretimin artacağı ve her türlü sorunun giderileceği düşünülüyordu. Evet, üretim arttı. Ama sorunlar daha da büyüdü. Önceleri DDT ile başlayan ‘tarımda kimyasal’ macerası günümüzde sayısı 500’e ulaşan kimyasallarla devam ediyor. 500 kimyasal, bize 500 de hastalık getirdi. 'Kontrol bizde, istemediğimiz etkenleri ilaçla yok ederiz' dedik ama öyle olmadı. Çünkü kontrol bilim ve sanattadır. Doğada müthiş bir uyum vardır. Örneğin azot vücudumuz için gereklidir ve mikro organizmalar tarafından bağlanması gerekir. Ama siz mikro organizmaları ilaçla yok ediyorsanız bunun sonuçlarına da katlanırsınız.

Bilim insanlarının hepsi kendi konularında detaylı araştırmalar yapar ve bu uzmanlaşma gereklidir. Ama bunu yaparken bütünü gözden kaçırmamak gerekir. Örneğin D vitamini konusunda derin araştırmalar yapılıyor. Bunun amacı D vitaminini daha yakından tanıyarak ondan daha çok yararlanmaktır. Ama ben yalnızca D vitaminine takılıp da vücudumun bütününü göremiyor, onun canlı ve cansız doğal çevremle bağını kuramıyorsam, bu bilgilerin bana bir faydası olmayacaktır.”

ÖLÜMÜN ÖNÜNDEN KAÇAR HALE GELDİK
“Oysaki bilimin ve sanatın alt dallarını daha sağlıklı kullanarak anımıza yansıtabilsek, onacağız ve onaracağız. Kovid-19’u da daha rahat atlatacağız. Doğa ile olan ilişkimizi düzeltemezsek daha başka virüsler de çıkacaktır. Eğer şimdiden gerekli tedbirleri alır, geleceğe sürdürülebilir zincirler, köprüler atabilirsek sağlığı da davet etmiş oluruz. O zaman onu kovalamamıza gerek kalmaz, o zaten bize gelir. Bu her konuda böyledir. Örneğin otuz yıldır atık sorunu ile uğraşan birisi olarak şunu belirteyim ki, sıfır atık mümkün değildir. Ama atığı mümkün olduğunca azaltır, geri dönüşümünü sağlar, yararlı hale getirir ve doğadan daha az talep eder hale gelirsek daha sağlıklı bir yaşama kapı aralayabiliriz. O zaman kaçınılmaz olan ölüm de bizi muhtemelen daha geç ziyaret edecektir.”

NASIL DERS ALIRIZ
“Yetiştireceğimiz genç nesiller fiziği, kimyayı, biyolojiyi doğayla ve doğanın içindeki sanat ve güzellikle birleştirebilir ve insanlık yararına kullanabilirse, bundan ders alıyoruz demektir. Ama para denilen şeyi teknolojiye emretmek, teknolojiyi de bilime ve sanata emretmek anlamında kullanmaya devam edersek bulacağımız çözümler de yeni bozulmalara yol açacaktır. Herkesin kendisini, geçmişten beri biriktirdiklerini, nelerin kölesi olduğunu sorgulayacağı ve anlayacağı bir dönemden geçiyoruz. Her şer’de bir hayır vardır deriz. Kovid-19’un da bir hayrı olmuşsa o da sağlığın ve sağlık emekçilerinin, tarımın ve tarım emekçilerinin değerini anlamamızdır diyebilirim.”