'En önemlisi bağımsız hareket ederek yeraltı ve yerüstü zenginliklerimize sahip çıkmaktır. En büyük güvencemiz de bu madenleri işleyecek ve ülkemize zenginlik katacak insan gücüne sahip olmamızdır.'

TEOMAN ALİLİ
Bor ve toryum, Türkiye'nin geleceği açısından çok önemli madenler ve ülkemiz rezerv açısından dünyada en zengin ülkelerden biri… Bor madeninde birinciyiz, toryumda da ikinci sırada yer alıyoruz. Bor zaten çok stratejik bir maden, toryum ise geleceğin en önemli enerji kaynaklarından biri olacak gibi görünüyor. Lityum madenimiz yok, ancak devlet konuya el attı ve Eti Maden bor atıklarından lityum üretmeyi başardı. Lityum, özellikle elektrikli araba bataryaları için önemli bir kaynak. Varlık Fonu'nun bünyesinde kurulan Maden Holding gelecek açısından önemli girişimler yapıyor.

Rusya'nın yeniden güçlenmesini sağlayan gerçek petrol ve doğal gazını millileştirmesi olmuştu. Bunun için ilk adım Putin'in içeride millici, dışarıda Avrasyacı bir politika uygulamasıydı. Sonra Varlık Fonu benzeri bir kurum olan "Naçiyonal Fondaçija"yı (Milli Fon) kurdu ve Gazprom'u o fonda devlet kontrolü altına aldı. Şimdi benzer durum bizde de var. Maden Holding bu yüzden çok önemli… Çin'de şube açılması ve ortak işletme çabaları da çok değerli. Çünkü Çin, geleceğin enerji kaynaklarıyla ilgili kapsamlı çalışmalar yürüten bir ülke. 

BORDA ÇİN İLE İŞBİRLİĞİ
Türkiye bor madeni konusunda dünyanın en önemli gücü... Bugüne kadar ülkemiz ABD'nin de önemli bir üretici olduğu alanda kısıtlanıyordu. Yeni bir strateji geliştirildi ve borun işlenerek satılması ve kullanılması için Çin ile ortaklık kuruldu. Ortaklık açıklamasını bizzat Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak yapmıştı. Albayrak, Türkiye'nin bir rüyasının gerçeğe dönüştüğünü belirterek, Eti Maden ve dünyanın bor teknolojileri alanında en büyük firmalarından biri olan Çinli Dalian Jinma ile işbirliği protokolü imzalandığını açıkladı.

Bu protokol ile Balıkesir'de, yüksek teknoloji bor karbür üretim tesisi kurulacak. Bor karbür, madenden çıkan borun katma değerini 2 bin kata kadar artıracak bir teknoloji. Hammadde olarak tonu 200 dolardan başlayıp, yüksek teknolojili ürüne dönüştüğünde yaklaşık 400 bin dolara kadar çıkan bir katma değer oluşuyor. Albayrak, bor karbürün Türkiye için önemli bir ihracat kalemi olacağını da belirterek, "Kalitesi ile dünyada Türkiye’nin adıyla anılan, örnek ve öncü sektörlerinden biri olacak. Bor karbür özellikle savunma sanayimizin geliştirilmesi ve yerlilik oranının daha da artırılması adına kritik bir önem taşıyor. Türkiye, bor konusunda dünyada baskın bir ülke" ifadelerini kullanmıştı. 

LİTYUMUN DEĞERİ ARTIYOR
Türkiye, bor hamlesine 2017'de başladı. 5 Eylül 2020'de ise yine çok önemli bir enerji kaynağı olan lityum için harekete geçildi. Lityum, uzay araçlarından nükleer santrallere, cep telefonundan elektrikli otomobil bataryasına kadar birçok alanda kullanılıyor. AB tarafından 'stratejik ürün' listesine alındı. Lityum rezervi bulunmayan Türkiye ise, bor üretirken çıkan sudan, lityum üreterek büyük bir iş başardı. Çok yakın gelecekte gıdadan sonra en büyük silah lityum olacak. Lityumun önemi o kadar arttı ki, 2001 yılında bir kilogramı bin dolar olan bu madenin fiyatı, 2019 yılı sonunda 20 bin dolara kadar yükseldi. Türkiye rezervi yok denecek kadar az. Öte yandan eşsiz madenlerden olan bor madeninin rezervinin yüzde 70'inin bulunduğu ülkemizde, bor işlenirken çıkan atık sudan lityum elementi üreten fabrikada montaj işlemleri başladı, yılsonunda devreye girmesi bekleniyor.

Temmuz ayında açıklama yapan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, dünyanın kritik hammaddesi lityumu, bor sahalarındaki killer içerisinden çıkaracak sistemle üretime başlayacaklarını, ilk etapta 10 ton lityum üretim kapasitesinin devreye alınacağını söylemişti. Bor madeninin atığından lityum üretimini sağlayacak fabrikadaki üretim, yurt içi ihtiyacın yanı sıra ihracata da imkân verecek.

Eti Maden, yeni üretim metodu deneyerek bor üretim tesislerinde açığa çıkan zayıf sıvı çözeltinin içerisinde bulunan bor ve lityumu dönüştürerek, lityum karbonat üretimini başardı. Türkiye'nin otomobili elektrikli olarak tasarlandı. Hem bu sebeple hem de cep telefonundan uzay araçlarına, İHA'lardan mobil olan her cihazda kullanımı mecbur olan lityum, kritik öneme sahip. Rezerv bakımından dünyada en çok Güney Amerika ülkesi Şili'de bulunuyor. Bir başka önemli ülke ise Çin Halk Cumhuriyeti… Şili 8 milyon tonla dünya lideri. Çin'de de 1 milyon ton civarında tespit edilmiş lityum var. Türkiye'nin elektrikli araba projesinde Çin'le çalışacağı daha önce duyurulmuştu.

 
TORYUMLA ENERJİ SORUNU ÇÖZÜLEBİLİR  
Ülkemiz toryum açısından çok zengin bir ülke. Maalesef dünyada gerçek anlamda baskın olduğumuz bu madeni çıkarmamız ve işlememiz engellendi. Günümüzde devletin toryum konusunda önemli adımlar attığı gözleniyor. Türkiye'de ilk olarak, Isparta'daki uçak kazasında hayatını kaybeden Prof. Dr. Engin Arık'ın gündeme getirdiği toryum rezervleri ve yeşil nükleer enerji projesiyle ilgili, eşi Prof. Dr. Metin Arık'ın da aralarında bulunduğu fizik profesörleri çalışma hazırladı. Bilim insanları, Isparta Aksu'daki 20 bin tonluk toryum rezervinin, Türkiye'nin 100 yıllık enerji ihtiyacını karşılayacağını vurguladı.

Basında çıkan haberlere göre fizik profesörleri Prof. Dr. Metin Arık, Prof. Dr. Saleh Sultansoy, Prof. Dr. M. Atıf Çetiner, Doç. Dr. Abdüllatif Çalışkan, Dr. Ümit Kaya, Isparta'da 2007 yılındaki uçak kazasında hayatını kaybeden Prof. Dr. Engin Arık'ın, Türkiye'de ilk kez gündeme getirdiği toryum, Türk Hızlandırıcı Kompleksi (TAC), Türk Bilim Kenti gibi projelerinden oluşan 'Yeşil Nükleer Enerji' üzerine ortak bir çalışma gerçekleştirdi. Bilim insanları, Türkiye'nin zengin toryum rezervlerine hızlandırıcı teknolojisi eklenebilirse ülkemizin ve hatta dünyanın enerji problemini çözebileceğini, böylece Prof. Dr. Engin Arık'ın rüyasının gerçeğe dönüşeceğini vurguladı. Geleneksel nükleer reaktörlere alternatif olarak geliştirilen bu teknolojinin özellikle son yıllarda büyük aşama kaydetti.

Belçika, Çin ve Hindistan olmak üzere birçok ülkede bu konuda ulusal programlar başlatıldı. Toryuma dayalı sistemin geleneksel reaktörlerden en önemli farkı, nükleer süreci tetikleyen nötronların reaktörün dışında proton hızlandırıcı kullanılarak üretilmesi... Bu nedenle de prensip olarak Çernobil'de yaşanan türden kazaların olması mümkün değil.

Diğer bir önemli avantaj da uzun ömürlü nükleer atıkların çok az olması. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın (IAEA) verilerine göre, dünya toryum rezervlerinde ilk sırayı 846 bin tonla Hindistan alıyor. 744 bin tonla Türkiye ikinci sırada. Türkiye'de Eskişehir-Sivrihisar bölgesinde 380 bin ton toryum rezervi tespit edildiği biliniyor.

Varlık Fonu'nun kurduğu yeni Maden Holding'in çalışma alanlarından biri de Araştırma Geliştirme (AR-GE) olacak. Bu bağlamda devletin toryum için de tıpkı bor ve lityum gibi bir ulusal program hazırlayacağı belirtiliyor.

Bütün bu gelişmeler bizi mutlu ediyor ve geleceğe umutla baktırıyor. En önemlisi bağımsız hareket ederek yeraltı ve yerüstü zenginliklerimize sahip çıkmaktır. En büyük güvencemiz de bu madenleri işleyecek ve ülkemize zenginlik katacak insan gücüne sahip olmamızdır. Bu duygularla Cumhuriyetimizin 97. yılını kutluyorum…