SÜLEYMAN YURDDAŞER / Zir. Yük. Müh.

Yıllardır Doğu ve Güneydoğu bölgelerimizde yaşanan ve on binlerce cana ve mala mal olan terör belası, hükümetimizin, askerimizin ve diğer güvenlik kuvvetlerimizin ciddi mücadeleleri ve fedakârlıkları ile bitirilme noktasına gelmiştir. Bundan sonra yapılacak iş, bölgenin iktisaden kalkınmasını sağlayarak terörün yeniden başkaldırmasını önleyecek ortamın oluşturulmasıdır. 

Bu durumu Atatürk’ün İzmir iktisat Kongresini açış konuşmasında vurguladığı gibi “Bu bölgenin tarihini yazabilmemiz için, kalemlerimiz sabanlar olmalıdır.” Bilindiği gibi Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgemizde sanayi yok denecek kadar azdır ve ekonomisi tarıma dayalıdır. Bu bölgelerimizde tarıma yapılacak yatırımlarla büyük ölçüde işsizliğin önüne geçilmesi mümkündür. İki bölgenin birbirinden faklı iklimi ve tarımsal özellikleri olduğu göz önüne alınarak, farklı tarımsal projeler geliştirilebilir.

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Doğu Anadolu bölgesi bilindiği gibi daha sert iklime sahiptir. Bu bölge özellikle büyükbaş hayvan yetiştiriciliğine uygundur, halkın ağırlıkla uğraşı büyükbaş hayvancılığa kayalıdır. Bilindiği gibi Erzurum’da atmış yıla yakın zamandır ülkeye ziraat mühendisi ve akademisyen yetiştiren Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi vardır. Yine aynı şekilde Van Yüzüncü Yıl Üniversitesinde de ziraat fakültesi var. Bu eğitim ve bilim kurumları ile bölgeyi kalkındıracak tarımsal projeler geliştirilmelidir.

Örneğin Van Gölü etrafında ve Ağrı Dağının etrafında geniş bataklık-sazlık araziler mevcuttur. Yine Muş ilimizin bataklık kısımlarında mandacılık yapılabilir. Ağrı Dağının üç bin metreye kadar olan eteklerindeki yaylalarında meraya dayalı küçükbaş ve et sığırcılığı teşvik edilebilir. Iğdır ilimizde de bir et kombinası kurulmak suretiyle hem ürünlerin değerlendirilmesi sağlanır, hem de bölgeye istihdam sağlayacak tarım sanayi kazandırılabilir. Kars ilimizde daha önce Süt Endüstrisine bağlı süt sanayi dünyaca meşhur kaşar peyniri ve tereyağı üretiyordu. Kars ilimizde bu tarım sanayinin kurulması, Çin’in geliştirdiği Kuşak Yol Projesi de düşünüldüğü zaman, bölgeyi ihya edecek ekonomik bir faaliyet olacaktır.

Bölgenin şartları bilimsel yöntemlerle incelenerek buna göre projeler geliştirilebilir. Yeter ki bölge insanı konunun paydaşları, bilim insanları ve siyasette karar vericiler bir araya gelsinler, uygun projeleri tespit etsinler. Uygulanacak projelerin sağlıklı yürüyebilmesi için üreticiler üniversiteler tarafından eğitilmelidir. 

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Güneydoğu Anadolu bölgemiz bilindiği gibi daha sıcak bir iklime sahiptir. Bu bölgemizin tarihi incelendiğinde insanlığın tarımsal üretime ilk geçildiği bölge olduğunu, birçok tahıl ve baklagillerin anavatanı olduğunu görürüz. Yıllardır bu bölgenin sulanması için yapılan GAP projesi ile geniş tarım arazileri suya kavuşmuş, ürün deseninde büyük değişiklik olmuştur. Ancak bu projenin daha verimli olması ve su kayıplarının önüne geçilmesi için yeniden projelendirilip yatırım yapılması elzemdir. Örneğin açık sulama kanalları kapalı sistemle değiştirilmelidir. Zira yazın bölgede 50 dereceye kadar yükselen sıcaklık, sulama kanallarındaki suyun nerede ise yarısının buharlaşma ile kaybına neden olmaktadır. Arazi sulamalarında da basınçlı sulama sistemleri zorunlu hale getirilmeli, bunlar için gerekli sanayi yatırımları yapılmalıdır.

Suriye sınırındaki arazilerin tarıma açılması ve üreticilere dağıtılması gündeme alınmalıdır. Yine bu bölgemizde sulanmayan tarım arazileri nadasa bırakılmaktadır. Buralar için geliştirilecek proje dahilinde bölgeye uygun olan mercimek ve soya fasulyesi tarımı teşvik edilebilir.

Yine bölgenin küçükbaş hayvanı olan ve süt verimi oldukça yüksek olan ivesi ırkı koyunculuk ile keçi yetiştiriciliği teşvik edilerek, üreticilerin kooperatiflerde örgütlenmeleri desteklenmelidir. Bölgenin tarımına ve istihdama daha önceki yıllarda çok katkısı olan Ceylanpınar Tarım İşletmesinin eski fonksiyonuna kavuşturulması bölge için çok önemlidir.

Silopi ve Şırnak civarındaki asfaltit yatakları modern işleme metotları ile yeniden işletmeye açılarak, enerji kaynağı olarak değerlendirilmeleri sağlanmalıdır. Güney komşumuz Suriye’de hayatın normale dönmesi ile bölgemizde ticari hayatı canlandıracak ortak projeler yapılabilir. Sınır ticareti canlandırılırsa terörist geçişlerinin de önüne geçileceğine katkısı olur kanaatindeyim.

Yapılacak yatırımlarla bölgemizde sanayisi gelişmiş illerimiz olan Gaziantep, Şanlıurfa ve Kahramanmaraş ekonomileri de canlanacaktır.  

Sonuç olarak biz, ekonomi denince üretim ve ticaret anlamaktayız. Yoksa döviz, kur, parite, borsa, swap gibi kelimeler, tarifler üretimin ve ekonominin magazin kısmıdır.

1 Kasım 1929, TBMM 3. Devre 3. Toplantı yılını açış konuşması: “Keza çiftçiye arazi vermek de hükümetin devamlı takip etmesi lazım gelen bir keyfiyettir. Çalışan Türk köylüsüne işleyebileceği kadar toprak temin etmek, memleketin üretimini zenginleştirecek başlıca çarelerdendir.” (Atatürk’ün Bütün Eserleri, c.22, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2007, s.361.)