Çam süsleme, çam kırma

ABDULLAH GÜRGÜN

Benim köyüm, Bafa’da (Muğla-Milas) çocukluğumda “çam kırma” geleneği vardı. Üç gün üç gece süren düğünlerin bir gününde çalgılarla birlikte tüm düğün alayı, neredeyse tüm köy, en yakın ormana gidilir, güzel bir çam dalı kesilir, tüllerle, gelin telleriyle süslenip yine çalgılar eşliğinde oynaya zıplaya kız evine gelinirdi. Süslü çam dalı, evin en güzel odasına konur, dallarına halka şekerleri asılır, altına armağanlar konurdu. Çalgılar çalınır, oynanır; maniler, türküler söylenirdi... Bu çam ve dallarındaki halka şekerleri birliktelik anlamındaydı. Ağaç erkekliği, güçlülüğü; şekerler, meyveler, kadın ve doğurganlığı simgelerdi.*

Bu gelenek aslında Hititlere dek uzanıyor. Osmanlı’da bu gelenek “nahıl” adı altında 19. yüzyıla dek sürdürüldü. 25 metreye dek nahıl ağaçları yaptırılır, süslenirdi. Sokaklardan geçirmek için saçaklar, balkonlar hatta evler yıktırılırdı.**

Asya Türklerindeki çam süsleme geleneği aynı Bafa’daki çam kırma geleneğimize benzer. Onlarda yapılan da bereket şöleniydi. Orta Asya Türklerinin kullandığı ay takviminde 21 Aralık yılın son günüymüş. Türk mitolojisinde ölümsüzlüğün sembolü olan Akçam’ı yeni yılın ilk gününde süsler; dilek ve istekleri için ağaca kırmızı kurdeleler bağlarlarmış. O günü de Nardugan bayramı olarak kutlarlarmış.

Nar: Güneş, dugan: doğan; Nardugan: Güneş doğan... Güneş doğan gün.

Gerek Noel, gerekse Nardugan yeniden doğuş odaklıdır. Karanlıklar kısalacak, güneşli günler, bereket artacaktır. O nedenle “Yeniden doğuş” da denir.

HAYAT AĞACI
Nardugan-Noel Bayramı’nın merkezinde ağaç süsleme yer alır. Bu ağaç da “Hayat ağacı” ya da “Dünya ağacı”dır. Yalnız Türklerde ya da İskandinavlarda değil, halkların çoğunda vardır.

Bu ağaç yeraltından gökyüzüne, ölümlüler dünyasından ölümsüzler dünyasına uzanır.

Halılarımızda, kilimlerimizde, çeşme, cami, kervansaray süslemelerimizde hayat ağacı motifi sık görülür... Bizim Bafa’da da dedemin zeytinliklerinin içindeki bir tepenin üzerinde, altında kaynak bulunan kim bilir kaç yaşında, bir çam ağacı vardır. Adı “Koca Çam”. O da bizim hayat ağacımızdır.***

İskandinavlar hayat ağacının en üstünde Oden’in oturduğuna inanırlar. Türkler ise Ülgen’in... Ülgen, bu ağacı kullanarak yerle gök arasında dolaşır. Güneşli bereketli günler için ona dualar edilir.

Günümüzde çam kırma geleneği kalkmış durumda... Çamlar artık kırılmıyor. Bir bakıma iyi de oldu. Ormanlarımız zaten yeterince tahrip ediliyor. Ama bir gelenek de yok oldu gitti... Biz bu geleneği yaşatmak için her yıl saksıda bir çam ağacı alıyoruz ve süslüyoruz sonra da bahçemizde bir yere dikiyoruz. Bunu Noel ve Nardugan kutlayan herkes yapsa doğamıza, dünyamızın ekosistemine güzel bir katkı yapmış olmaz mı?

GEYİKLİ BABA
Bazıları giysileri ve geyiği nedeniyle Noel Baba diye Geyikli Baba’yı işaret ediyor. Oysa bugünkü Noel Baba 1930 yılında, Coca-cola şirketi için İsveçli ressam Haddon Sundblom tarafından yaratılmıştır. İsveçli ressamın bunu çizerken Geyikli Baba’dan ilham alıp almadığını bilmiyoruz.

Ne olursa olsun, fark etmez. O hepimizindir, hepimizin sevgilisidir.

Noel Baba’ya her millet kendince sahip çıkar. Asya’da çekik gözlü, Afrika’da kara tenli, İskandinavya’da sarışındır. Türkiye’de de mesela bana benzer... İster Noel Baba, ister Ülgen Ata, ister Oden Ata, ister Geyikli Baba, ister Aziz Nikola, St. Nikalaus, Santa Claus, Sinter Klaas, Ded Moroz, Joulua Pukki, Jöuluvana, Jultomte, Weihnachtsmann, Father Christmas, Pappa Noel olsun fark etmez.

Noel Bayramınız, Nardugan Bayramınız kutlu olsun; dostluk, sevgi, aşk, bereket getirsin.

NOTLAR
* Abdullah Gürgün, İsveçlilerin Türk Kökenleri Üzerine, Kaynak Yayınevi, 2011, s. 134
** Özdemir Nutku, Zaman İçinde Zaman, Opus Yayıncılık, 2014, s 93-98
*** Abdullah Gürgün, İsveçlilerin Türk Kökenleri Üzerine, Kaynak Yayınevi, 2011, s. 145